Osmanlı, Çin’e meydan okuyup silah göndermiş

Osmanlı Belgelerinde Doğu Türkistan kitabı, günümüzde Çin zulmüne maruz kalan Doğu Türkistan’la ilgili çarpıcı belgeler içeriyor.

Bir hayli cüsseli olan kitapta tarihe ışık tutan ilginç bilgiler var. İlk defa günyüzüne çıkan arşiv belgelerine göre Sultan Abdülaziz Han döneminde, 1873’te Kaşgar’a silah ve mühimmat gönderildi.

Silahların kullanılması ve Kaşgar’daki askerlerin eğitimi için bir de subay vazifelendirildi. Ahmet isimli subay, Çinlilere esir düştü. İki yıl sonra bu sefer, yardım isteyen Kaşgar Hanı için bir vapur dolusu silah, mühimmat ve top hazırlandı.

Vapur, Süveyş’te bozuldu. Durum hemen İstanbul’a bildirildi. Padişah emir verdi ve yeni vapur tahsis edildi. 23 Ağustos 1875 tarihli iradeden anlaşıldığına göre, Kaşgar Emiri Yakup Han’a gönderilen hediye ve silahları Hindistan yolu ile Kaşgar’a götürmekle görevli olan Mehmed Murad Efendi nişanla taltif edildi.

YİNE RUSLAR ENGELLEDİ

Çin askerleri, ordunun askerî malzeme ve yiyecek sıkıntısıyla karşılaşması sonucunda Şensi ve Kansu’yu aldıktan sonra saldırılarını durdurmak zorunda kaldı. Çin ordusunun yardımına, bu dönemde Osmanlılara karşı bir savaşa hazırlanan Rusya koştu. Ruslar, tıpkı bugün Suriye’yi hallaç pamuğu gibi karıştırdıkları gibi o dönem de savaşta Yakup Han’dan gelebilecek muhtemel tehlikeyi bertaraf etmek için, Çinlilere ihtiyaç duyduğu malzemeleri sağladı. Burada ilginç bir başka gelişme de Çin komutanı General Tso’nun bir kısım ihtiyaçlarını Pekin’deki İngiliz bankalarından aldıkları kredilerle karşılamış olmasıydı. 1876’da savaşı başlatan Çin, Kaşgar Hanlığını topraklarına kattı. Osmanlı’da Sultan Abdülaziz Han, kanlı bir darbe ile indirildi. Yerine geçen yeğeni Sultan II. Abdülhamid, Ruslarlara yapılan 93 Harbi sebebiyle Türkistan’a yardım gönderemedi. Yakup Han’ın ardından başa geçen Kali Bey, 23 Temmuz 1881 tarihli belgeye göre Osmanlı Devleti’ne bağlılığını bildirdi. Rusya, siyasi manevralarla buna engel olmaya çalıştı.